Niezwykle trudno jest zdefiniować pojęcie emocji.
Możliwym do zaakceptowania przez większość badaczy tego tematu, może być poniższy opis emocji, który nie jest niepodważalną definicją, lecz próbą opisania celem jak najlepszego ich zrozumienia.
1) Emocja spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez podmiot jakiegoś zdarzenia jako istotnego dla jakiejś ważnej dla niego sprawy; emocja odczuwana jest jako pozytywna, jeżeli zdarzenie sprzyja tej sprawie, a jako negatywna, jeżeli ją utrudnia.
2) Rdzeniem emocji jest gotowość do działania i posuwanie planów; konkretna emocja nadaje priorytet jednemu lub kilku rodzajom działania, narzucając poczucie ich pilności, może więc zakłócać alternatywne procesy umysłowe lub działania albo rywalizować z nimi. Odmienne typy gotowości tworzą odmienne wyjściowe zarysy relacji z innymi.
3) Konkretna emocja jest zazwyczaj doznawana jako odrębny typ stanu umysłowego, któremu niekiedy towarzyszą lub następują po nim zmiany somatyczne (cielesne - pogorszenie kondycji, ogólne osłabienie, senność itp.), akty ekspresji i działania.
(Opis emocji został oparty na książce: Frijda N.H. (1986), The emotions, London: Cambridge University Press).
Frijda twierdzi, że emocje jako takie nie pojawiają sie natychmiast, zazwyczaj mają swoją przyczynę, dalej przechodzą przez proces, oraz rodzą pewne konsekwencje. Można to przedstawić następująco:
a) ocena poznawcza;
b) wartościowanie kontekstowe;
c) gotowość do działania;
d) zmiana psychologiczna, ekspresja, działanie.
Ocena poznawcza - rozpoznanie zdarzenia jako znaczącego. Emocje posiadają składniki/cechy do których należą: przyjemność, przewidywany wysiłek, aktywność uwagi, pewność, ludzką sprawczość, kontrolę sytuacji, postrzeganie przeszkody, ważność, przewidywalność.
Podsumowanie oceny poznawczej z punktu widzenia ważności dla celu przedstawił Lazarus (1991) nazywając ją oceną pierwotną i przypisał jej trzy cechy: a) czy występuje, czy też nie, ważność dla celu - emocja wystąpi, jeśli zdarzenie jest ważne dla celu lub problemu; b) zgodność z celem lub niezgodność - zbliżanie się do celu, powoduje emocje pozytywne, a oddalanie się od niego emocje negatywne; c) typ zaangażowania ego w zdarzeniu, jego wartość dla podmiotu, na przykład jeżeli zdarzenie angażuje poczucie własnej wartości, możliwe emocje to duma lub gniew.
Już Arystoteles (1956, 1152a) uznał, że emocje są to wartościowania, a ponieważ do pewnego stopnia jesteśmy w stanie wybierać wartościowania zdarzeń, możemy również zmieniać nasze emocje czyli panować nad emocjami. Arystoteles wskazał taką zdolność za jeden z ważnych celów ludzkiej edukacji mówiąc: „Człowiek bowiem nieopanowany odstępuje od nakazów rozumu z powodu pewnego nadmiaru; ten zaś z powodu pewnego niedostatku; człowiek natomiast opanowany nie odstępuje od nich i nie daje na siebie wpłynąć żadnej z tych dwóch skrajności. Skoro zaś opanowanie jest czymś dobrym, to obie te przeciwne sobie cechy charakteru muszą być złe i takie też istotnie zdają się być; ale że jedna z nich u niewielu osób i rzadko tylko występuje, przeto jak umiarkowanie wydaje się przeciwieństwem samej tylko rozwiązłości, tak opanowanie - przeciwieństwem samego tylko braku opanowania ... Człowiek nieopanowany przypomina nie kogoś kto zna prawdę i oddaje się jej kontemplacji, lecz raczej tego, kto śpi lub jest pijany”.
Gotowość do działania - według Frijdy głównym rdzeniem emocji jest zmiana w gotowości do działania. Na podstawie prowadzonych badań, stwierdził on, że profile gotowości do działania są równie dobrą charakterystyką emocji, co profile oceny poznawczej. Ponadto oceny są w sposób znaczący powiązane ze stanami gotowości do działania. Na przykład emocje pozytywne takie jak: duma, ulga czy entuzjazm cechuje przyjemność i poczucie własnej sprawczości w oszacowaniach oraz wylewność jako stan gotowości do działania. Gniew i wściekłość pociągały za sobą nieprzyjemność i poczucie cudzej sprawczości w oszacowaniach i antagonizm w gotowości do działania. Emocje wyznaczają ścieżki pośród naszych działań. Stało się coś, co jest dla nas ważne. Emocje są to procesy, które pozwalają nam skupić się na każdym pojawiającym się problemie i także zmienić cały bieg zdarzeń, jeżeli jest to konieczne.
Ekspresja, zmiany somatyczne, działanie - myśli, gotowość do działania oraz plany każdego z nas mają charakter prywatny. Aby rozpoznać emocje u innych należy obserwować, kiedy ich zachowanie zdaje się ustawać. Wtedy następuje zatrzymanie efektywnych interakcji z otoczeniem i zastępuje je zachowanie skoncentrowane na samym podmiocie, tak jak np. w napadach płaczu, śmiechu, gniewu lub strachu. Każda emocja jest stanem dyskretnym, z przypisywaną sobie ekspresją, po której można ją rozpoznać czasami poprzez działanie, np. poprzez pocenie się. Ekspresja odnosi się do czegoś, co jest uzewnętrznione, wyrażone. Twarz stanowi podstawową mapę ekspresji, jako niewerbalne znaki emocji, na której można dokonać jej obiektywnych pomiarów i rozpoznania.
W pracy Ekmana i Friesen’a (1969) „Emotional and conversational nonverbal signals” zostały opisane pięć kategorii ekspresji niewerbalnych:
1) emblematy, gesty;
2) ilustratory, które towarzyszą mowie i zmieniają się wraz ze stopniem podniecenia, np. machanie rękami, zaciskanie pięści;
3) regulatory, np. kiwanie głową stosowane do utrzymania płynności rozmowy;
4) przejaw afektu - ekspresje takie jak uśmiech czy marszczenie brwi;
5) adaptatory czyli manipulacje cielesne typu samopielęgnacji, dotykania się itp., które występują często jako czynności przemieszczone tzw. znaki lęku lub konfliktu wewnętrznego.
Dla ekspresji istotny jest również głos, jego barwa, natężenie przy określaniu obrzydzenia, zaskoczenia, wstydu, zainteresowania, radości, strachu, pogardy, smutku czy gniewu.
Zmiany somatyczne przy wyrażaniu emocji dzieją się wewnątrz naszego ciała, w naszym układzie nerwowym czy mózgu. Zmiany w twarzy mogą wywołać lub intensyfikować emocje, choć natężenie tych emocji jest niskie.
Z emocjami wiążą się plany i działania. Emocje stojące za wzorcami działania są łatwo rozpoznawalne dla innych. Różne aspekty emocji występują jednocześnie ze sobą.
Podsumowując - emocje w psychologii traktowane są jako pewien dodatek, coś innego niż ważne funkcje umysłowe, typu: percepcja, język, myślenie czy uczenie się. Ale jednak według różnych badań socjologicznych są one traktowane jako centrum ludzkiego życia. Emocje są to procesy ustanawiające, podtrzymujące, zmieniające lub przerywające relacje między jednostką a środowiskiem w sprawach znaczących dla jednostki. Emocje wiążą to co jest dla nas ważne, ze świata ludzi, rzeczy i zdarzeń. Emocje są niezbędne gdy planujemy nasze życie, nie musimy sprawdzać wszystkich możliwości, ponieważ emocje blokują niektóre z nich. Nawet nie zastanawiamy się nad decyzjami, które spotkałyby się z karą społeczną. Inne kierunki działania są atrakcyjne emocjonalnie, szukamy zatem bardziej intensywnie rozwiązań zgodnych z nimi jako socjoemocjonalny system sterowania. Systemem tym jest samo ciało a zdarzenia emocjonalne doznawane są jako reakcje cielesne. Choć pochodzenie emocji jest cielesne, gdy stają się one wyuczone i stabilizują się, mogą występować wyłącznie w mózgu. W prawdziwym życiu czysto logiczne rozpatrzenie wszystkich możliwości jest niemożliwe, ale mimo tego jesteśmy skazani na działanie, pomimo naszych ograniczeń, musimy brać odpowiedzialność za nasze czyny i znosić ich efekty. Właśnie dlatego emocje są niezbędne do stworzenia pomostu ponad nieoczekiwanym i nieznanym, do kierowania rozumem i do wyznaczania priorytetów pośród wielu celów. Emocje nie są przeciwieństwem rozumu lecz uzupełniają one niedostatki myślenia, budują infrastrukturę życia społecznego oraz stymulują nasze plany. Gotowość którą wzbudzają emocje, dostarcza zarysów struktur do poszczególnych typów stosunków między ludźmi. Emocje radości i przywiązania tworzą podstawę współpracy, smutek pozwala na wycofanie z interakcji społecznej i poszukiwanie pomocy, gniew jest podstawą konfliktu z innymi ludźmi, zaś lęk powoduje ostrożność i podporządkowanie.
Emocje można by na zakończenie powiedzieć, są strukturami sterującymi naszym życiem zwłaszcza tak ważnymi naszymi stosunkami z innymi ludźmi. Starajmy się wiedzieć jak najwięcej na temat emocji, aby umieć je kontrolować, szczególnie w naszym życiu zawodowym.
Bibliografia
Arystoteles (1956), Etyka nikomachejska (przeł. Gromska D.), Warszawa: BKF, PWN.
Cialdini R.B. (2002), Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Cialdini R.B. (2016), Mała wielka zmiana. Jak skuteczniej wywierać wpływ, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Doliński D., Błaszczak W. (red.) (2011), Dynamika emocji, teoria i praktyka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ekman P., Friesen W.V. (1969), The repertoire or nonverbal behavior, Semiotica: Journal of the International Association for Semiotic Studies.
Frijda N.H. (1986), The emotions, London: Cambridge University Press.
Lazarus, R.S. (1991). Emotion and adaptation. Oxford, UK: Oxford University Press.
Niczyporuk K., Markiewicz A., Rostek A., i inni (2014), Inżynieria emocjonalna, Warszawa: Wydział Zarządzania UW.
Oatley K., Jenkins J.M. (2003), Zrozumieć emocje, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Russell A. (2009), Zarządzanie emocjami. Komercjalizacja ludzkich uczuć, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Strus W. (2012), Dojrzałość emocjonalna a funkcjonowanie moralne, Warszawa: Wydawnictwo Liberi Libri.
Wiks F. (2004), Inteligentne emocje, Warszawa: Wydawnictwo Jacek Santorski & Co.
Kod QR do tego wpisu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz