„Osobowość jest to złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek i wzorzec (spójność) życiu człowieka. Podobnie jak ciało, osobowość składa się zarówno ze struktur, jak i procesów, i odzwierciedla działanie tyleż natury (geny), co środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje czasowy aspekt funkcjonowania człowieka, osobowość zawiera bowiem wspomnienia przeszłości, reprezentacje, mentalne teraźniejszości oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości” (Pervin 2002, s. 415-416.
Psychologia osobowości zajmuje się nie tylko badaniem różnic indywidualnych, ale całościowym, systemowym funkcjonowaniem osobowości ludzkiej. Nie chodzi tylko o poznanie podstawowych procesów ale, jakie znaczenie ma ich wzajemne współoddziaływanie. Na osobowość składają się wzajemne związki myśli, uczuć i zachowań oraz przede wszystkim ich organizacja, a ich ciągłe interakcje stanowią istotę osobowości człowieka. Osobowość działa tylko w czasie teraźniejszym, jednak przeszłość wpływa na chwilę obecną za pomocą ukształtowanych w przeszłości struktur i wspomnień. Na osobowość, przyszłość również wywiera swój wpływ, bo przyszłość to nasze oczekiwania i cele. Nasze marzenia o przyszłości stanowią taką samą cząstkę naszej osobowości jak i spostrzeżenia bieżących wydarzeń. Przyszłość nie może wpłynąć na teraźniejszość, ale nasze myśli o przyszłości już tak. Osoba czarno patrząca w przyszłość inaczej czuje i działa niż człowiek nastawiony optymistycznie.
Podstawowe pytania dotyczące ludzkiego zachowania w różnych sytuacjach, jak one są stałe, a jak ulegają modyfikacjom brzmią: (1) Czy zachowanie człowieka w różnych sytuacjach jest tak stałe i spójne, że pozwala na uogólnienia, czy też tak dalece zależne od okoliczności, że jakiekolwiek uogólnienia są niemożliwe?; (2) Czy możemy mówić o ogólnym poczuciu JA i własnej wartości, czy też raczej o różnych JA i rozmaitych postaciach poczucia własnej skuteczności?; (3) Czy każdy ma jedno JA, czy też całą rodzinę JA?; (4) Czy ludzie kierują się ogólnymi celami, czy też ich cele są różne w zależności od sytuacji?; (5) Czy człowiek ma jedną, ogólna metodę radzenia sobie w trudnych sytuacjach, czy też posługuje się różnymi sposobami, w zależności od sytuacji?; (6) Czy każdy człowiek ma jeden sobie właściwy styl atrybucji [jak ludzie wyjaśniają przyczyny swojego lub cudzego zachowania], czy też rodzaj atrybucji zmienia się z sytuacji na sytuację?
Odpowiedziami na postawione pytania może być uznanie, że daną właściwość można z określonych powodów uznać za ogólną, a z innych za specyficzną, ale należy zadać sobie dalsze pytanie – z jakich powodów i w odniesieniu do jakich ludzi możemy stosować uogólnione oczekiwania, i kiedy przewagę zyskują czynniki sytuacyjne? Uznanie, że pewne właściwości są ogólne dla pewnej grupy osób, a dla innych nie – tutaj należałoby się odwołać do teorii introwersji – ekstrawersji, która obejmuje tylko część populacji.
W takiej sytuacji badacze są zgodni, że należałoby opracować jedną teorię obejmującą zarówno stałość (spójność), jak i zmienność (specyfikę sytuacyjną) osobowości człowieka. I to jest zadanie jeszcze do wykonania, ale wymagające wielu lat badań, uzgodnień oraz w ostateczności przyjęcie wspólnego konsensusu całego środowiska psychologów. Nie będzie to łatwe, ale też prawdopodobnie, nie niemożliwe, należy być ostrożnym, cierpliwym optymistą. Chęć zrozumienia człowieka jest olbrzymim przedsięwzięciem, ale przy ogólnej ciekawości tak charakterystycznej dla badaczy należy z nadzieją patrzeć na przyszłość psychologii osobowości.
Literatura
Hall C.S., Lindzey G., Campbell J.B. (2006), Teorie osobowości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pervin L.A. (2002), Psychologia osobowości, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Zimbardo P.G. (1999), Psychologia i życie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kod QR do tego wpisu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz