Socjologia jako nauka, bada wszystkie kulturowe symbole, które ludzie tworzą i wykorzystują do kontaktowania się ze sobą i organizowania społeczeństw.
Kultura nie jest niezmiennym zestawem lekcji z przeszłości, lecz symbolicznym środowiskiem, którego istnienie nieustannie zależy od potwierdzających je działań.
Środowisko symboliczne ludzi jest aktywnie przez nich tworzone, utrzymywane i przekształcane dzięki komunikacji, w której udostępniają sobie nawzajem własne doświadczenia. Pierwotnym czynnikiem ustanawiającym porządek społeczny i jego zmianę jest sam człowiek wchodzący w interakcje.
Komunikacja stanowi zasadę organizacji społecznej a proces komunikacji jest najbardziej uniwersalny ze wszystkich procesów społecznych, bardziej uniwersalny od zjawisk religijnych czy procesów ekonomicznych, ponieważ stanowi podstawę dla jednych i drugich.
Dyskurs – płaszczyzna komunikacji – odpowiada sposobowi widzenia znaczenia przez pragmatyzm, ponieważ sytuuje znaczenie w kontekście wydarzenia. Cztery cechy, które charakteryzują dyskurs: (1.) Dyskurs ma charakter aktualny i temporalny w odróżnieniu od wirtualnego i pozaczasowego charakteru języka. (2.) Dyskurs zawsze ma swój podmiot, swojego „kogoś”, kto mówi, natomiast system jest „niczyj”. (3.) Dyskurs ma charakter symboliczny, odnosi się do czegoś i jest o czymś, podczas gdy znaki języka odsyłają wyłącznie do innych znaków systemu. (4.) Dyskurs ma rozmówcę, jest aktualną wymianą przekazu, podczas gdy język-kod jest tylko warunkiem komunikacji.
Interakcja jest komunikacją, wymianą tych przekazów między jej uczestnikami, którzy występują na zmianę w roli nadawców i odbiorców. Dlatego też określa się ją mianem „interakcji symbolicznej”. Nie rezygnuje się jednak z szerszego kontekstu kulturowego znaczeń i wartości. Pewny stopień ich stałości, pewien zakres wspólnej wiedzy gwarantuje bowiem intersubiektywność (cecha wiedzy, dostępna więcej niż jednemu podmiotowi) komunikacji.
Terminem „kultura” w interpretacyjnym modelu interakcji określa się sferę podzielanych perspektyw, sposobów patrzenia, a więc sferę wspólnej zdroworozsądkowej wiedzy. Ujmowana jest ona jako stale podlegający zmianom wynik komunikacji czy wręcz utożsamia się ją z komunikacją. Kultury nie ogranicza się do oficjalnego, utrwalonego systemu wartości i znaczeń. Consensus uczestników interakcji jest bardzo chwiejny, musi być wciąż potwierdzany i wytwarzany na nowo, nie jest bowiem po prostu mechanicznie przekazywany w procesie socjalizacji. Consensus jako wspólne rozumienie, tworzony jest w interakcji.
Ludzie kontaktują się ze sobą za pomocą przekazywanych symboli – słów, wyrazu twarzy, gestów oraz wszelkich znaków, które coś „znaczą” zarówno dla nas, jak i dla innych. Za pomocą symbolicznych gestów wyrażamy nasze nastroje, zamiary oraz sposób postępowania; i odwrotnie, odczytując gesty innych ludzi, dowiadujemy się, co myślą i jak będą się zachowywać. Rzeczywistość odbieramy głównie przez pryzmat symboli i gestów; sami również posługujemy się owymi gestami, aby dostosować się do innych, tworzyć wyobrażenia o sobie i sytuacjach, w których się znajdujemy, oraz konstruować definicje tego, co będzie lub co powinno pojawić się w poszczególnych sytuacjach. Wyjaśnienie rzeczywistości społecznej uzyskujemy na podstawie dokładnego zbadania mikroświata konkretnych ludzi, którzy nawzajem interpretują swoje gesty, tworzą wyobrażenia o sobie oraz definiują w określony sposób sytuację, w których się znajdują. Człowiek nieustannie sygnalizuje oraz interpretuje symbole po to, by dopasować się do innych, a czasami też po to, by stworzyć nowe zasady interakcji.
Życie społeczne regulowane jest przez systemy symboli, które dostarczają nam instrukcji, jak postępować, wchodzić w interakcje i organizować się. Instrukcje znajdują się w genach ale nieustannie są one wypierane przez kody kulturowe, które dostarczają nam niezbędnych wskazówek, jak poruszać się w przestrzeni, rozmawiać z innymi ludźmi, wchodzić z nimi w określone związki i budować wielkie struktury współczesnych społeczeństw. Ludzie pozbawieni symboli, czyli kultury, zginęliby, rozpadłby się także świat, który znamy, bez nich nie wiedzielibyśmy, jak postępować, jak formować stosunki z innymi ludźmi oraz jak żyć i tworzyć w strukturach współczesnego świata.
Ludzie mają niezwykłe umiejętności, a mianowicie potrafią przedstawiać świat, swoje doświadczenia i dosłownie wszystko za pomocą arbitralnych znaków. Znaki te nazywamy symbolami wówczas, kiedy ludzie uzgodnią między sobą, jaka jest zawartość znaczeniowa danego znaku i co ona przedstawia. Słowa są znakami, których znaczenie wspólnie ustaliliśmy; dlatego każde słowo jest symbolem. Są one częścią zorganizowanego systemu symboli. Flagi, krzyże, zaciśnięte pięści, zmarszczone brwi, książki, święte księgi i programy komputerowe – wszystko to są znaki, które zawierają w sobie wspólnie ustalone znaczenia.
Systemy symboli w społeczeństwach ludzkich nie są genetycznie zaprogramowane. Tworzymy je w swojej wyobraźni, posługujemy się nimi i zmieniamy we wzajemnych kontaktach i ze środowiskiem, kształtują one nasze działania, nasze wzory organizacji społecznej. Suma owych systemów symboli w całej ludzkiej populacji nazywana jest przez socjologów kulturą. Nie powinniśmy lekceważyć potęgi symboli kulturowych oddziałujących na nasze spostrzeżenia, uczucia i zachowania, ale nie należy ich także przeceniać. To ludzie tworzą je i przekształcają, kiedy dokonują zmian w relacjach wzajemnych, kiedy reorganizują swą rzeczywistość społeczną, bądź też kiedy zmienia się środowisko, w którym żyją. Kultura i jej wytwory są środkami, które umożliwiają nam działanie a symbole stanowią środek, za pomocą którego dostosowujemy się do środowiska, wchodzimy w interakcje z innymi, interpretujemy nasze doświadczenia i organizujemy się w grupy. Mówią nam także o tym co robić, co myśleć i co postrzegać.
Ludzie zawsze posiadali wyobrażenia o tym co złe, a co dobre, co właściwe, a co nie, co istotne, a co nieistotne. Są to wartości, a kiedy tworzą one system standardów, inaczej kryteriów, służących ocenie moralnej postępowania oraz jego stosowności, wówczas nazywamy je systemem wartości. Wartości posiadają szczególną cechę: są abstrakcyjne w tym znaczeniu, iż są na tyle ogólne, żeby można je było zastosować do wielu najrozmaitszych sytuacji. Bez owej cechy abstrakcyjności, która pozwala nam odnosić je do konkretnych sytuacji, ludzie mieliby ogromne trudności z porozumiewaniem się i współdziałaniem, ponieważ nie byłoby wspólnej miary moralnej do oceniania zarówno cudzych, jak i swoich działań. Uznając te same podstawowe wartości, możemy wchodzić ze sobą w interakcje, nawet jeśli w wielu sprawach się nie zgadzamy.
Chciałbym przedstawić kilka takich ogólnych wartości: (1) dążenie do sukcesu (robić coś jak najlepiej), (1) aktywność (dążenie do panowania nad daną sytuacją i kierowania nią), (3) wolność (nieskrępowane podążanie za swymi pragnieniami), (4) postęp (doskonalenie siebie i świata wokół nas), (5) materializm (nabywanie przedmiotów materialnych, oczywiście z wyczuciem i smakiem!) (6) skuteczność (robienie czegoś w sposób praktyczny i racjonalny). Pojęcia te, podobnie jak kilka innych, są nam wszystkim wspólne i służą jako kryteria moralne do oceny siebie oraz innych w konkretnych sytuacjach. Jednak nie wszyscy podzielają te wartości, niektórzy nawet wszystkie je odrzucają. Mimo to stopień zgody na nie jest niezwykle wysoki. I choć każdy z nas może nadawać owym wartościom różne znaczenie, to ogólnie wszyscy je akceptujemy. Dzięki temu mniej wysiłku wkładamy w nasze interakcje.
Innym systemem symboli są przekonania, czyli poglądy oraz idee, które ludzie odnoszą do poszczególnych rodzajów sytuacji – systemu kształcenia, pracy, rodziny, przyjaźni, polityki, religii, sąsiedztwa, sportu, rekreacji i wszystkich innych podstawowych rodzajów sytuacji społecznych.
Wartości i przekonania są zbyt ogólne, aby kierować konkretnymi zachowaniami; kształtują one ogólne poglądy i punkty widzenia, a także mobilizują nas do postępowania wedle pewnych ogólnych wzorów. Ale nie mówią nam dokładnie, co robić. Brak tego uzupełniają normy tworzące kolejny system symboli, które mówią nam, czego sie od nas oczekuje i co należy zrobić w konkretnej sytuacji. Proces poznawania tych norm jest bardzo złożony i delikatny. Większość naszego życia w społeczeństwie spędzamy na uczeniu się, dopasowywaniu, tworzeniu i wspólnym ustalaniu obowiązujących norm.
Oprócz znajomości języka, technologii, wartości, przekonań i systemów norm, ludzie magazynują w pamięci, choć w sposób znacznie mniej uporządkowany, najrozmaitsze informacje, jako ukryte w nas bogactwo wiedzy, po którą sięgamy nieustannie, aby dostosowywać się nawzajem do siebie, do norm oraz różnych rodzajów sytuacji, jest to immamentną częścią kultury.
Symbole kulturowe znacznie ułatwiają organizowanie się społeczeństwa ludzkiego. Powstają, są utrwalane bądź zmieniane w toku zachodzących między ludźmi interakcji. Bez powszechnie obowiązujących i wspólnych systemów symboli nie byłaby możliwa integracja społeczeństwa. Gdybyśmy wszyscy nie uczestniczyli we wspólnej kulturze, wówczas na skutek niemożności porozumienia się dochodziłoby między nami do bolesnych starć, obrażalibyśmy przyjaciół i robili wiele złego.
Kultura jest systemem symboli, które dana populacja tworzy i wykorzystuje do organizowania się, do ułatwiania interakcji oraz do kierowania zachowaniami.
W każdej populacji istnieje wiele systemów symboli, ale najważniejsze z nich to: a) systemy językowe, których ludzie używają do porozumiewania się; b) systemy technologii, które zawierają wiedzę, w jaki sposób manipulować środowiskiem; c) systemy wartości, które formułują zasady dobra i zła, tego co słuszne, co właściwe, a co niewłaściwe; d) systemy przekonań, które porządkują ludzkie sądy na temat tego, jak być powinno i jak jest w określonych sytuacjach i dziedzinach; e) systemy norm, które dostarczają ogólnych i szczegółowych oczekiwań wobec zachowań ludzi w różnych sytuacjach; f) zasoby wiedzy, które zawierają informacje wykorzystywane przez ludzi często odruchowo, bez udziału świadomości, do odczytywania znaczeń zawartych w określonych sytuacjach.
Źródłem zmian kulturowych w społeczeństwach ludzkich są przekonania wartościujące, czyli poglądy, które ludzie mają na temat tego, „jak być powinno” w odniesieniu do podstawowych dziedzin życia społecznego.
Przekonania to systemy symboli wyrażające się w sądach na temat tego, co powinno występować bądź pojawiać się w poszczególnych rodzajach sytuacji albo co już istnieje lub się pojawia.
Socjalizacja to interakcje, które kształtują w człowieku podstawowe składniki jego osobowości, umożliwiające mu uczestniczenie w społeczeństwie.
Teoria interakcji to objaśnienia, które dążą do zrozumienia zjawisk w kategoriach bezpośrednich interakcji, wyrażanych gestami oddziaływań ludzi na siebie, którzy dążą do potwierdzenia własnego ‚ja” oraz do ustalenia wspólnych zasad postępowania.
Wartości systemy symboli w postaci abstrakcyjnych pojęć moralnych określających dobro, zło, co stosowne, a co niestosowne, co słuszne, a co niesłuszne, co właściwe, a co niewłaściwe. Wartości odnoszą się do wszystkich, nawet najbardziej zróżnicowanych sytuacji, ponieważ są ogólne i abstrakcyjne.
Podsumowując – ludzie używają symboli w celu wzajemnego komunikowania się. Skuteczność komunikowania się osiągana jest dzięki zdolnościom ludzi do uzgodnienia sensu gestów słownych i gestów ciała. Komunikacja symboliczna jest oczywiście skrajnie złożona, gdyż ludzie posługują się nie tylko symbolami słownymi czy językowymi w komunikowaniu się. Stosują także gesty mimiczne, tonację głosu, gesty ciała i inne gesty symboliczne, które mają wspólne dla wszystkich znaczenie i są dla nich zrozumiałe.
Ludzie komunikują się i wchodzą w interakcje poprzez „odczytywanie” i „interpretowanie” gestów innych osób, tj. przez symbole, które emitują. Uzyskują zdolność do wzajemnego odczytywania się, do antycypowania [przewidywania] wzajemnych relacji oraz do wzajemnego przystosowania się czy „przyjmowanie roli innego” jako zdolność do postrzegania postaw i dyspozycji do działania innych osobników. Bez takich zdolności nasza komunikacja przynajmniej byłaby bardzo utrudniona, jeżeli nie niemożliwa.
Bibliografia
Argyle M., (2002), Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Giddens A., (2003), Stanowienie społeczeństwa, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Hałas E., (2006), Interakcjonizm symboliczny; Społeczny kontekst znaczeń, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kłoskowska A., (2007), Socjologia kultury, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Knapp M.L., Hall J.A., (1997), Komunikacja niewerbalna w interakcjach między ludźmi, Wrocław: Wydawnictwo Astrum.
McKay M., Davies M., Fanning P., (2001), Sztuka skutecznego porozumiewania się, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Morreale S.P., Spitzberg B.H., Barge J.K. (2007), Komunikacja między ludźmi, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ritzer G., (2004), Klasyczna teoria socjologiczna, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Sidor-Rządkowska M., (2009), Coaching teoria, praktyka, Kraków: Oficyna a Wolters Kluwer business.
Turner J.H. (1998), Socjologia, koncepcje i ich zastosowania, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Turner J.H., (2004), Struktura teorii socjologicznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kod QR do tego wpisu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz