Przemoc symboliczna, jest jedną z form przemocy miękkiej, która zachodzi w pewnej mierze za zgodą ofiary. Przemoc symboliczna to” ta forma przemocy, która oddziałuje na podmiot społeczny przy jego współudziale.” Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość społeczeństwa, by narzucić im pewne schematy postępowania, myślenia oraz postrzegania rzeczywistości. W opisany powyżej sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych, bo postrzegają rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu legitymizacji ich dominującej pozycji.
Przemoc symboliczna odbywa się na zasadzie większości głosu grupy (bądź jej silniejszego oddziaływania ze względu na stanowiska jakie zajmuje) tzn., że to właśnie grupa społeczna lub tak zwana klasa uprzywilejowana narzuca nam standardy i metody działania, postrzegania, myślenia. Im większy kapitał symboliczny- tym większe oddziaływanie przemocą symboliczną na jednostki. Każdego dnia doświadczamy tego rodzaju przemocy- nie zdając sobie z tego kompletnie sprawy. Zjawisko to odbywa się na przykład w relacjach pomiędzy płciami a nawet w systemie edukacji. Bazując na przykładach z życia codziennego, przemoc symboliczna odbywa się na wielu polach i płaszczyznach życia zawodowego jak insygnia i atrybuty władzy, od korony królewskiej po perukę czy młotek sędziego; specyficzny język, np. prawniczy, naukowy lub w inny sposób elitarny, np. wyrafinowany literacko i w ten sposób demaskujący „prostactwo” języka przedstawicieli klas podporządkowanych; tytuły szlacheckie, naukowe, prawnicze, kościelne, etykiety VIP, etc. Wszystko to, co odróżnia kogoś od „zwykłych” obywateli, którzy tak naprawdę nie zdają sobie sprawy, że są ofiarami jakiejkolwiek przemocy. Dla nich (a właściwie to dla nas), to naturalny porządek świata, że osoby posiadające większy kapitał symboliczny są po prostu lepsze od reszty społeczeństwa. Co w rzeczywistości mija się z prawdą. To, że ktoś aktualnie jest na tak zwanym świeczniku, nie znaczy, że jest lepszą osobą niż przeciętny Kowalski. Na życie tej osoby miały wpływ inne czynniki, niż na życie owego Kowalskiego, który znajduje się w innym położeniu niż osoba popularna czy wykształcona. Szczególny wpływ tego zjawiska można zauważyć na przykładzie pracowników feudalnych. Szlachta czy arystokracja stanowiły zdecydowaną mniejszość w XVIII w, więc środki przymusu fizycznego jakimi dysponowały nie byłyby wystarczające, żeby panować nad resztą społeczeństwa. Najważniejszą część zadania „trzymania w ryzach” wykonywała bowiem przemoc symboliczna. Masy chłopskie nie buntowały się, bo narzucono im kategorie percepcji i oceny uzasadniające takie niesprawiedliwości; wierzyły, że arystokracja po prostu jest lepsza. I do dnia dzisiejszego ludzkość na całym świecie doświadcza tego typu przemocy. Każdego dnia jesteśmy uświadamiani, że coś nam się nie uda, nie mamy ku temu odpowiednich środków/ wykształcenia/ atrybutów, że ktoś jest po prostu od nas lepszy. Nawet znane przysłowie Polskie ”za wysokie progi jak na Twoje nogi”, świadczy dobitnie o przemocy symbolicznej, która w odróżnieniu od przemocy fizycznej, śladów widocznych nie zostawia, jedynie podporządkowuje sobie ludzi i narzuca im utarte schematy myślenia pod powłoczką kultury, tradycji etc.
To jest właśnie wpływ przemocy symbolicznej na życie człowieka. Nadanie mu etykiety, wsadzenie w ramy i czasem nawet ograniczenie jego potencjału i możliwości. Wg Pierre Bourdieu „Każde działanie pedagogiczne stanowi symboliczną przemoc jako narzucanie przez władzę arbitralności kulturowej. Działanie pedagogiczne stanowi przemoc symboliczną, ponieważ u jej podstaw, poprzez narzucanie i wdrażanie arbitralności kulturowej (wychowanie), znajdują się układy sił między grupami lub klasami składającymi się na formację społeczną”. Szkoła, ponieważ działa na podstawie Ministerstwa Edukacji Narodowej, a więc właśnie klasy uprzywilejowanej jest instytucją przekazu kultury uprawomocnionej, tej którą reprezentują klasy wyznaczone. Afirmując tę kulturę i system zawartych w niej znaczeń, instytucje szkolne przyczyniają się do umocnienia panowania klas uprzywilejowanych oraz do legitymizacji istniejącej władzy. Aby jednak było to możliwe, szkoła musi być instytucją przemocy symbolicznej.
Wymiana nierówna
Wallerstein – System-świat konstytuowany jest przez dwojakie struktury – gospodarcze i polityczne. Struktury gospodarcze oparte są na przepływach środków produkcji (kapitału, produktów i siły roboczej), przekraczają one granice państwowe i scalają system-świat. W oparciu o nie wytwarzają się obszary centralne i peryferyjne. Obszary centralne, poprzez nierówną wymianę, zyskują więcej, kosztem obszarów peryferyjnych. Produkowane w nich są dobra wysoko przetworzone, oraz przebiegają w nich procesy innowacyjne. Obszary peryferyjne eksportują siłę roboczą i surowce, a ich rozwój uzależniony jest od stosunków z centrum. Obszary w których równoważą się procesy centralne i peryferyjne to półperyferia. Są uzależnione od centrum, a jednocześnie wykorzystują peryferia.
Asymetria presji politycznych
Przemoc oznaczała zwykle uruchamianie różnych elementów potęgi państwa (przestrzennych, demograficznych, technologicznych, wojskowych i in.), aby osiągać zamierzone rezultaty, a zwłaszcza pożądane zachowania innych państw. W drugiej połowie XX wieku spadało znaczenie wojskowych czynników przemocy. Do wymuszania odpowiednich zachowań jednych państw przez inne państwa coraz częściej wykorzystywano czynniki ekonomiczno-finansowe. Dotyczą one zwłaszcza państw kredytobiorców i zadłużonych. W następnej kolejności idą czynniki technologiczne, obejmujące kwestie nabywania i inwestowania nowoczesnych technologii. Rozciągają się one również na technologie wojskowe. Odpowiednio wykorzystywane, wszystkie te czynniki oddziałują propagandowo na opinię publiczną i na decydentów politycznych. Znajdująca się pod presją propagandową opinia publiczna wywiera z kolei presję na rządy, które muszą się z nią liczyć. Pod presją propagandy i opinii publicznej znajdują się też decydenci polityczni, którzy muszą przeciwdziałać negatywnym skutkom obu rodzajów presji w płaszczyźnie ekonomicznej, technologicznej i socjalnej.
Należy podkreślić, że różne rodzaje presji, wywierane na polityków i rządy, nie mają zawsze charakteru otwartego i unikają określenia „presja” czy „wymuszanie”. Niektóre z nich zawierają ukrytą groźbę użycia siły lub prowadzą do demonstracji siły. Idzie przy tym o podkreślenie, że jedno państwo (lub jedne państwa) jest (są) silniejsze niż inne. Asymetria siły rzutuje na stosunki między państwami w sposób konfliktowy, chociaż różnice sił nie są zbyt wielkie. Mogą one być pogłębiane przez asymetrię zasobów, która może być wyrównywana poprzez odpowiednie relacje z innymi państwami. Dla państw samowystarczalnych, a więc w tym sensie niezależnych od innych państw w osiąganiu swoich celów, głównym czynnikiem okazywania siły jest odpowiedni system obronny.
Wymuszanie i presja międzynarodowa w dziedzinie pozawojskowej przybiera często formę tzw. strategii pośredniej. Sprowadza się ona do presji ekonomicznej, ideologicznej i propagandowej na tych uczestników stosunków międzynarodowych, których chce się zmusić do uległości lub przynajmniej zneutralizować ich jako konkurentów. Jeśli podstawową motywację zachowań stanowi kwestia dobrobytu, to państwa biedniejsze poszukują lepszych warunków własnego rozwoju i wzrostu gospodarczego, zaś państwa bogatsze i wielkie firmy zmierzają do maksymalizacji swoich zysków oraz do zawłaszczania określonych zasobów, jak również kontroli aparatu produkcji i dystrybucji. Państwa bogatsze starają się kontrolować ruchy kapitałów i wymianę towarową poprzez odpowiednią politykę celną i manipulacje walutowe.
Bibliografia
Giddens A. (2004), Socjologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hałas E. (2001), Symbole w interakcji, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Ritzer G., (2004), Klasyczna teoria socjologiczna, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Szacka B. (2003), Wprowadzenie do socjologii, Warszawa: Oficyna – „W” Naukowa.
Szacki J., (2006), Historia myśli socjologicznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szacki j. i inni (2006), Współczesne teorie socjologiczne, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Turner J.H. (1998), Socjologia, koncepcje i ich zastosowanie, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Kod QR do tego wpisu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz